Fontanny to urządzenia wyrzucające pod ciśnieniem wodę do zbiornika
w formie basenu, niszy lub czaszy. Pojawiły się w czasach starożytnych jako
ozdoby ogrodów i miejskie rezerwuary, w okresie średniowiecza stały się popularnym
elementem wystroju rynków miejskich, klasztornych
wirydarzy i ogrodów zamkowych. Najwięcej słynnych fontann,
m.in. Trevi (Fontana di Trevi) i Fontana del Tritone w Rzymie,
fontanny w ogrodach Wersalu czy w brytyjskim Chatsworth, powstało
w czasach baroku.
 |
Trevi to niezwykle imponująca, najlepiej zaprojektowana i najczęściej odwiedzana fontanna
w Rzymie. Architektonicznym tleni, jak i partiami rzeźbiarskimi nawiązuje do berniniowskich
wzorów z poprzedniego stulecia |
O artystycznej randze słynnych fontann
świadczy fakt, że ich twórcy byli najczęściej
wybitnymi rzeźbiarzami. Pierwsze
fontanny miały jednak bardziej praktyczną niż
estetyczną funkcję. Publiczne wodotryski, przy
których gromadzili się mieszkańcy miast czerpiący
wodę, stanowiły przede wszystkim czynnik integrujący
ludność oraz - w nie mniejszym stopniu
- narzędzie sprawowania władzy. Kontrola nad
wodą była równoznaczna z kontrolą jej użytkowników;
nie jest więc przypadkiem, że w Rzymie
osoby znane, skazane na banicję, pozbawiano dostępu
do miejscowego ognia i wody.
 |
Ruch wody w wielce widowiskowej kaskadowej fontannie w Villa d ’Este odbywa się pod wpływem
działania sił natury - przyciągania ziemskiego |
Praktyczne i estetyczne
Istnieją trzy typy fontann: te, które wytryskują
wodę pod dużym ciśnieniem (ich twórcy
wzorowali się na naturalnych
gejzerach oraz falach rozbijających
się o skaliste wybrzeża); te,
w których woda spływa kaskadami
(na wzór wodospadów); wodotryski
powstające z połączenia
dwóch pierwszych typów.
 |
Wygląd fontann zmieniał się wraz z upływem stuleci. W XX w. pojawiły
się fontanny utrzymane w nowoczesnym, stechnicyzowanym stylu,
jak choćby wzorowana na fantastyce fontanna w Sydney |
Do czasów współczesnych
przetrwało jedno z najwcześniejszych
takich urządzeń - wykonana
3 tysiące lat p.n.e. rzeźbiona
misa pełniąca funkcję basenu, do
którego spływała woda ze źródła; odnaleziono
ją w starożytnym sumeryjskim mieście Lagasz
(ob. Tallu, Irak) w południowej Mezopotamii.
W mezopotamskim Mari (ob. Tali al-Hariri, Syria)
odnaleziono kamienną figurę będącą częścią
fontanny: rzeźbę bogini trzymającej wazę,
z której wylewa się woda stanowiąca symbol
źródła życia. Jest to zapewne jeden z najwcześniejszych
prototypów fontann ogrodowych.
 |
| Muzeum w Vancouver i duża fontanna w kształcie kraba. |
W starożytnej Grecji wiele naturalnych
źródeł uważano za święte; stawiano wokół nich
świątynie, a tryskającą wodę obudowywano
marmurowymi basenami, tworząc prymitywne
fontanny. Przekazy pisemne oraz wykopaliska
archeologiczne świadczą o tym, iż w Helladzie
budowano także bardziej skomplikowane urządzenia;
z fontann znany był m.in. Korynt.
 |
Najsłynniejszą fontannę w Chicago Buckingham Memoriał Fountain - zaprojektował
Jacques Lambert. Znana z czołówki " Świat według Bundych" |
W starożytnym Rzymie wielką wagę przywiązywano
do dystrybucji wody, która siecią
akweduktów i wodociągów docierała do łaźni
miejskich i prywatnych domów, jak również do
licznych fontann stanowiących rezerwuar wody
dla znacznej części ludności. W zniszczonych
wybuchem Wezuwiusza Pompejach odkopano
pozostałości dekoracyjnych fontann, stawianych
na dziedzińcach arystokratycznych domów,
jak również funkcjonalne kwadratowe baseny kamienne lokowane przy
publicznych traktach, wyposażone
w niewielki piedestał rzeźbiony
w kształt głowy ludzkiej lub
zwierzęcej, z którego wypływała
bieżąca woda. W bogatych patrycjuszowskich
domach dużą popularnością
cieszyły się tzw.
nimfea — zdobione ujęcia źródeł
lub fontanny, uzupełnione o altanę
lub tzw. eksedrę, czyli półokrągłą otwartą niszę z ławą wykutą w skale,
gdzie Rzymianie oddawali się wypoczynkowi.
 |
|
|
W bazylikach wczesnochrześcijańskich fontanny
lokowano w atrium, czyli na otwartym
dziedzińcu przed narteksem - krytym przedsionkiem
wiodącym do wnętrza nawy. Zdążający na
modlitwę wierni mogli dokonać w fontannie rytualnego
oczyszczenia (przykładem takiej architektury
była pierwsza Bazylika św. Piotra w Rzymie).
W analogiczny sposób korzystali z fontann
zakonnicy zamieszkujący zachodnioeuropejskie
klasztory, np. w Cluny, oraz mieszkańcy Bizancjum
(kościoły na górze Athos).
 |
| Fontanna w Walencji - Hiszpania |
Wraz z nadejściem średniowiecza przestano budować
fontanny, nie przywiązywano bowiem wagi
do funkcji dekoracyjnych tych urządzeń, a wodę
czerpano ze studni. Sytuacja zmieniła się około
XII wieku, wraz z pojawieniem się publicznych
wodotrysków w formie wielokątnych lub okrągłych
basenów, nierzadko zdobionych. Z ich środkaw znosiła się kolumna lub filar z otworami wylotowymi,
przez które tryskała woda. W późnym średniowieczu
fontanny stały się - choć rzadko - elementem
wystroju budynków komunalnych, zamawianym
przeważnie przez gildie rzemieślnicze.
 |
| Fontanna Swarovski w Austri |
Duże znaczenie do budowy fontann przywiązywano
w krajach muzułmańskich, gdzie znajdowały powszechne zastosowanie jako publiczne
pijalnie wody. Praktyczne wykorzystanie fontann
determinowało ich wygląd zewnętrzny: pojedynczy
prosty otwór wylotowy, przez który
woda wypływała do basenu zamkniętego w rzeźbionej
wnęce. Rzadsze były fontanny dekoracyjne
o bogato zdobionych formach.
 |
| Fontanna zrobiona ze starego fortepianu znajduję się na prywatnej posesji |
Renesans we Włoszech rozpoczął nową fazę
projektowania fontann. Wtedy właśnie po raz
pierwszy wybitną rolę zaczęło odgrywać rzeźbiarstwo.
Popularność zyskały układy kilku okrągłych
lub wielokątnych basenów wspartych na pionowym
wsporniku, zakończonym u góry rzeźbioną
figurą kryjącą otwór wylotowy. Projektowaniem
fontann zajmowało się wielu znanych rzeźbiarzy,
wśród nich m.in. Leonardo da Vinci. W okresie
włoskiego baroku - złotego wieku fontann, stały
się one jeszcze bardziej skomplikowanymi kompozycjami
architektonicznymi, składającymi się
z bogato rzeźbionych basenów, figur ludzkich
i zwierzęcych oraz tryskającej wody.
 |
| Banpo Bridge Fountain, Seul, Południowa Korea |
Wieczne Miasto
Za prawdziwe miasto fontann należy uznać
Rzym, gdzie jest ich około 300. Przyczyniło się
do tego położenie miasta na 7 wzgórzach: dopływ
wody zapewnia grawitacja, co ułatwiło projektowanie
wodotrysków. Ich niezwykłą urodę doceniały
koronowane głowy i wybitni artyści (rzymski
kompozytor Ottorino Respighi zainspirowany
ich urodą stworzył w 1916 r. poemat symfoniczny
„Fontanny rzymskie”). Wiele fontann wybudowano
na miejscu starożytnych wodotrysków publicznych,
zniszczonych w okresie średniowiecza.
O zwyczaju budowania fontann przypomniano
sobie dopiero z nadejściem renesansu i powrotem
papieży do Wiecznego Miasta. Wiele z obecnie
istniejących wodotrysków powstawało na specjalne zamówienie Stolicy Apostolskiej, na przykład
piękna fontanna znajdująca się w ogrodach Watykanu,
wyrzeźbiona w kształcie galeonu, zaprojektowana
przez Jana Van Santena w 1620 roku.
 |
| Magic Fountain, Barcelona - Hiszpania |
Najsłynniejszą rzymską fontanną jest Trevi. Legenda
głosi, iż rzymski wódz Marek Agrypa i jego
żołnierze, szukając wody, spotkali małą dziewczynkę
Trivię, która wskazała im źródło. W rzeczywistości
nazwa fontanny pochodzi zapewne od
skrzyżowania trzech dróg, przy których ją pierwotnie
zaprojektowano (łac. trivium, wł. tre vie).
 |
| Metalmorphosis, Charlotte, Północna Karolina |
Trevi, przylegająca do południowej elewacji
Palazzo Poli, ozdobiona jest marmurowymi statuami
i płaskorzeźbami wykonanymi przez Pietro
Bracciego, przedstawiającymi Neptuna próbującego
okiełznać konie wiedzione przez trytony.
Fontanna wznosi się nad skałami, z których ze
wszystkich stron tryska woda. W bocznych wnękach
widnieją alegorie Obfitości (z lewej) i Zdrowia
(z prawej) wyrzeźbione przez Filippa della
Valle, a nad nimi dwie płaskorzeźby, ukazujące legendarne
spotkanie Agrypy z Trivią i rozmowę
Agrypy z cesarzem Oktawianem Augustem na temat
doprowadzenia wody do Rzymu. Na balustradzie
fontanny znajdują się cztery posągi, symbolizujące
cztery pory roku. Początkowo budowę
olbrzymiej konstrukcji fontanny Urban VIII powierzył
Giovanniemu Lorenzo Beminiemu, ale
po śmierci papieża porzucono projekt. Prawie sto
lat później powrócił do niego Nicoló Salvi, który
po wygraniu ogłoszonego w 1730 roku przez papieża
Klemensa XII konkursu na wykonanie najpiękniejszej
rzymskiej fontanny, wzniósł kompleks
rzeźbiarski u wylotu akweduktu Aqua Virgo.
Budowa fontanny trwała 30 lat. Ukończono ją
w 1762 roku, już po śmierci Salviego (1751).
 |
| Pineapple Fountain, Waterfront Park In Charleston, Południowa Karolina |
Z fontanną Trevi wiąże się popularny pizesąd.
Głosi on, że aby szczęśliwie powrócić do Rzymu,
przybysz musi stanąć tyłem do fontanny i przez
ramię wrzucić do wody monetę. Przez wieki wodę
z Trevi, sprowadzaną akweduktem spoza miasta,
uważano za najlepszą w całym Rzymie. Nalewano
ją w beczułki i co tydzień transportowano
do Watykanu na herbatę dla papieża.
 |
| Nietypowe fontanny zostały stworzone w celu upamiętniania ofiar w zamachu z 11 września w Nowym Jorku |
|
|
 |
| Fontana dei
Quattro Fiumi Rzym |
Inną znaną fontanną Rzymu jest Fontana dei
Quattro Fiumi (Fontanna Czterech Rzek,
1647-1651), na której budowę Bemini otrzymał
zgodę od papieża Innocentego X. Każdą z rzek
symbolizował pięciometrowy posąg z białego
marmuru, zaprojektowany przez innego architekta.
Twórcą Gangesu (symbolu Azji) był Claude
Poussin, Nilu (symbolu Afryki) - Giacomo Antonio
Fancelli (zakryta głowa posągu podkreśla nie nieznane
w owym czasie miejsce źródeł tej rzeki),
Dunaju (symbolu Europy) - Antonio Raggi, a La
Platy (symbolizującej Amerykę) - Francesco Baratta.
Innym symbolem Wiecznego Miasta, również
wybudowanym przez Beminiego, jest Fontana
del Tritone, uznana za jedną z najpiękniejszych
w Rzymie. Delfiny stojące na głowach podtrzymują
olbrzymią muszlę, na której klęczy bóg morski
Tryton, pól ryba, pół człowiek, i wydmuchuje
w górę strumień wody.
 |
| Fontana
del Tritone Rzym |
 |
| Vomiting Fountain, Londyn, Uk |
Oprócz publicznych fontann włoskie wzornictwo
architektoniczne dorobiło się znacznej ilości
oryginalnych fontann ogrodowych o pięknych,
a czasami zadziwiających kształtach. Pojawienie
się urządzeń mechanicznych pozwoliło na przykład
na zastosowanie efektów trikowych. W Villa d'Este
w Tivoli w 1549 roku zbudowano fontannę w postaci
organów wodnych, wydających dźwięki tylko
wówczas, gdy przechodzień stanąt na określonym
kamieniu chodnika otaczającego basen. Często
wznoszono wille w górzystej okolicy; umożliwiało
to budowę kilku fontann położonych na różnych
wysokościach - woda z górnego wodotrysku spływała
do niższego, docierając kolejno do wszystkich
(przykładem może być także Villa d’Este oraz kaskada
w Villa Aldobrandini we Frascati).
 |
| Mustangs By Robert Glen, Las Colinas, Texas, Usa |
Inne fontanny europejskie
Miastem znanym z pięknych fontann jest Paryż.
Najstarsza z nich to oryginalna i nie naśladująca
włoskich wzorów Fontanna Niewiniątek, zbudowana
w latach 1547-1549 przez Pierre’a Lescota,
a ozdobiona płaskorzeźbami przez Jeana Goujona.
Inną perełkę - siedemnastowieczną Fontannę Medyceuszy
w Ogrodzie Luksemburskim - zaprojektował
Salomon de Brosse (Salomon Debrosse).
 |
Jacques Ignace Hittorf, pełniąc funkcję architekta Paryża, nadal w I. 1832-1840 Place de
la Concorde (placowi Zgody) dzisiejszy wygląd. Jeden z jego głównych elementów dekoracyjnych
stanowi piękna fontanna, poświęcona akwenom morskim Francji |
Na początku XVIII wieku paryska ulica de
Grenelle na lewym brzegu Sekwany była miejscem
zamieszkiwanym przez ludzi znanych i bogatych.
Ich domy miały ogrody oddzielone od
ulicy wysokimi murami, zapewniającymi prywatność.
Właśnie tutaj powstała Fontaine des
Quatre Saisons (Fontanna Czterech Pór Roku),
zamówiona w 1739 roku jako rezerwuar wody
dla okolicznych domów. Trudnego zadania udanego
połączenia estetyki i użyteczności podjął się
utalentowany rzeźbiarz Edme Bouchardon, który
spędził dziesięć lat w Rzymie na studiowaniu
sztuki projektowania i budowania wodotrysków.
 |
| Fontanna w Dubai Mall |
Artysta ozdobił swe dzieło dużymi leżącymi figurami
- alegoriami Paiyża, Sekwany i Mamy,
oraz wykonanymi w brązie płaskorzeźbami czterech
pór roku w formie groteskowych masek.
Fontannę Bouchardona uruchomiono w 1745 roku.
Od początku uchodziła za widomy dowód
rozwoju Paryża za rządów króla Francji Ludwika
XV. Chociaż obecnie uznana za
jedno z arcydzieł sztuki osiemnastowiecznej,
Fontaine des Quatre Saisons
doczekała się również mniej
pochlebnych komentarzy. Wolter
powiedział o niej: „Wielka ilość kamieni
dla malutkiej ilości wody”.
Na Place de la Concorde stoją
jedne z najpiękniejszych paryskich
fontann, pochodzące z XIX wieku.
Zaprojektował je Jacques Ignace Hittorf.
Pierwsza, bliżej Sekwany, ma
dwie duże figury reprezentujące
Ocean Atlantycki i Morze Śródziemne,
oraz cztery mniejsze, ulokowane
na dziobie okrętu (oznaczającego Paryż),
symbolizujące korale, ryby, muszle
i perły, czyli to wszystko, z czego
żyją francuscy rybacy. Na krawędzi
basenu trytony i nereidy trzymają
ryby, z których pyszczków leje się
woda. Fontanna na północnej stronie
placu składa się z dużych figur symbolizujących dwie największe rzeki Francji -
Ren i Rodan. Pozostałe figury są personifikacjami
zbiorów: pszenicy, winogron, kwiatów
i owoców.
 |
| Millennium Park Faces Fountain w Chicago , USA |
Trudno powiedzieć, czy to wersalskie fontanny
dodają blasku pałacowym ogrodom, czy raczej
ogrody stanowią wspaniałe dopełnienie fontann.
Z pewnością jednak oba elementy składają się na
wspaniałą całość. Wersal, rezydencja królów francuskich,
został zbudowany w XVII wieku jako
miejsce wypoczynku i polowań Ludwika XIII i jego
rodziny. Z początku był typową dla ówczesnych lat wiejską rezydencją. Pod rządami Ludwika XIV
w latach 1661-1710 został przemieniony przez
Louisa Le Vau i Jules’a Hardouin-Mansarta (architektów)
i projektanta parku André Le Nôtre’a w ekstrawagancką
posiadłość otoczoną przez stylizowane
angielskie i francuskie ogrody. Ich ważną częścią
stały się ozdobne fontanny, m.in. Fontanna
Neptuna i Fontanna Smoka; razem z podświetlanymi
stawami tworzyły niezwykłą całość, a ich pokazom
często towarzyszyły ognie sztuczne.
 |
| Fontanny w Dubaju |
Posiadłość Chatsworth w angielskim hrabstwie
Derby znana jest ze wspaniałych ogrodów
o powierzchni ponad 18 kilometrów kwadratowych,
zaprojektowanych przez Josepha
Paxtona. Ten sam architekt zaprojektował jedną
z najbardziej spektakularnych fontann na świecie,
tzw. Fontannę Cesarską (Emperor Fountain),
zamówioną przez księcia Chatsworth, pragnącego
przyćmić sławę carskiego wodotrysku
w Piotrogrodzie. Paxton wykorzystał do jej uruchomienia
około 50 milionów litrów wody
z okolicznych jezior. Skomplikowany układ rur
sięgających na głębokość około 120 metrów
pozwolił na osiągnięcie niezwykłego efektu: co
minutę przez pojedynczy otwór wylotowy na
wysokość około 80 metrów tryska 15 tysięcy litrów
wody. W Chatsworth wybudowano także
inną znaną fontannę. Jest to fontanna kaskadowa,
składająca się z 24 grup schodków, którymi
spływa woda. Zaprojektował ją francuski architekt
Grillet. Budowę fontanny zakończono
w 1696 roku, a pięć lat później przebudowano
ją na większą skalę. U szczytu fontanny znajduje
się stylowy pałacyk wybudowany w 1703 roku.
W Chatsworth wyróżniają się także inne fontanny,
m.in. fontanna w formie miedzianej wierzby
(wybudowana w 1692 r., dwukrotnie
restaurowana) - spomiędzy
jej gałęzi wypływa woda.
Fontanny w Chatsworth to jedne
z nielicznych przykładów
w pełni zachowanych fontann
z czasów popularności ogrodów
w stylu francuskim. Wraz ze zmianą
mody ogrodowej w XVIII wieku kiedy zaczęła się moda na ogrody angielskie,
wiele pięknych wodotrysków popadło w ruinę,
m.in. fontanna kaskadowa w ogrodach Stanway
House w Gloucestershire wybudowana
w latach 1725-1735.
 |
| Fontanna przed hotelem Bellagio w Las Vegas uchodzi za jedną z najwspanialszych współczesnych fontann |
 |
| Bellagio Fountains Las Vegas |
Najbardziej okazała fontanna kaskadowa,
która przetrwała do czasów współczesnych,
znajduje się w ogrodach Palazzo Reale w Casercie
niedaleko Neapolu. Ma około 3 kilometrów długości; jej budowę zakończył
w 1775 roku Carlo, syn Luigiego
Vanvitelliego. architekta
fontanny.
Bardzo mana fontanna znajduje
się w stolicy Belgii - Brukseli,
i jest symbolem tego miasta.
Wieńczy ją słynna figurka
Manneken-Pis, czyli siusiającego chłopca. Fontanna
ta stała już w tym miejscu w XV wieku.
W 1619 roku władze miasta zamówiły u rzeźbiarza
François Duquesnoya nową brązową statuę.
Przez prawie cztery stulecia Manneken-Pis
przeżył wiele przygód: wielokrotnie zdejmowano
go z fontanny, chroniąc przez bombami spadającymi
na miejskie mury, kilka razy kradli go
żołnierze obcych armii plądrujący Brukselę,
a raz zniknął na pewien czas, skradziony przez
mieszkańców Geraardsbcrgen - tlandryjskiego
miasta, które rości sobie prawo do posiadania najstarszej
w Belgii figury siusiającego chłopca.
 |
Fontanna Manzla – obiekt zabytkowy składający się z basenu
fontanny autorstwa Otto Rietha
oraz nieistniejącej kompozycji figuralnej
Ludwiga Manzla w Szczecinie. Rzeźba zaginęła podczas II
wojny światowej.
Jej los jest nieznany. Podejrzewa się, że w 1942 została przez Niemców
zdemontowana
i gdzieś ukryta, bądź przetopiona na cele wojenne. |
 |
| Gdyby przetrwała do dnia dzisiejszego była by z pewnością najpiękniejszą fontanną w Polsce |
Rzadko który turysta odwiedzający Brukselę
wie, że chłopca z fontanny często się ubiera. W pałacu
królewskim oraz w muzeum miejskim przechowuje
się ponad 600 kostiumów; pierwszy z nich
pochodzi z 1698 roku. Z rzeźbą Manneken-Pis wiąże
się wiele legend. Jedna z nich głosi, że jest to
dziecko zamienione w posąg przez czarownicę,
rozgniewaną za obsiusianie drzwi jej domu. który
stał dokładnie w miejscu, gdzie dzisiaj wznosi się
słynna fontanna. Według innego przekazu fontannę
ufundował ojciec zaginionego chłopca, szczęśliwie
odnalezionego w tym miejscu.
 |
| Abu Dhabi fontanna o wyglądzie wulkanu |
Technika i fontanny
W XIX i XX stuleciu fontanny nie straciły
swojej popularności, chociaż ich forma stała się
nowocześniejsza. Szczególną okazją do budowania
niezwykłych wodotrysków były wystawy międzynarodowe.
Wśród wielu przykładów można wymienić Crystal Palace w Londynie
(1851), World's Columbian
Exposition w Chicago
(1893) oraz nowojorski World’s
Fair z 1939 roku. Odwiedzający
Festiwal Brytyjski w Londynie
w 1951 roku mogli obejrzeć
ruchomą fontannę, zbudowaną
ze zbiorników osadzonych na
wspólnej osi, które obracały się
po napełnieniu wodą. W chicagowskim
Grand Park przyciąga
uwagę nowoczesna Buckingham Memorial Fountain
z 1927 roku.
 |
| Vaillancourt Fountain, San Francisco, USA |
Rozwój techniki inspirował także twórców
wodotrysków; w ich budowie korzystano na
przykład z elektryczności. Jednym z pierwszych
przykładów wodotrysku podświetlanego
nocą przez kolorowe światła
je st fontanna magiczna
w Barcelonie wybudowana
w 1929 roku. Wyrzucane wysoko
w górę kaskady wody
są podświetlane przez 4700
lamp zużywających 3 tysiące
kilowatów energii, zsynchronizowanych z „podskokami” wody, co daje
niepowtarzalny efekt.
 |
| Fontanna "Przyjaźń Narodów" Moskwa |
 |
| Fontanna "Przyjaźń Narodów" |
Najsłynniejszą polską fontanną jest Fontanna
Neptuna, prawdopodobnie najstarszy gdański pomnik.
Odlano ją w 1612 roku, a ustawiono na Długim
Targu przed Dworem Artusa w 1633 roku.
Polskie orły i herby umieścił na kracie ślusarz Baren
po remoncie fontanny w latach 1757-1761.
Usunęli je hitlerowcy w 1936 roku. Fontannę zdemontowano
pod koniec wojny, dzięki czemu uniknęła
zniszczenia. Powróciła na swoje miejsce w latach
pięćdziesiątych XX wieku.
Facebook
